Categorie: Regulier

Sporten, spelen, wandelen en ontspannen: de verwachting is dat de openbare ruimte steeds meer gebruikt zal worden om te bewegen. Maar hoe maken we daar ruimte voor? 

Inzicht in sporten en bewegen in leefomgeving

Het brancherapport ‘Sporten en bewegen in de openbare ruimte’ helpt om hierop een antwoord te geven. Dit brancherapport is uitgebracht door het Mulier Instituut en geeft inzicht in sporten en bewegen in de buitenruimte. De cijfers liegen er niet om. Meer dan 9 op de 10 Nederlanders gebruiken de openbare ruimte om te sporten of recreatief te bewegen. En door vergrijzing, verdichting, overgewicht en bevolkingsgroei zal dat aantal alleen maar toenemen.

Nederland kan nog beweegvriendelijker

Des te belangrijker om de openbare ruimte ook beweegvriendelijk in te richten. Maar daar liggen een aantal verbeterpunten: gemiddeld scoort Nederland 60 van de 100 punten op de Kernindicator Beweegvriendelijker Omgeving (KBO). Vooral op het platteland en in dorpen scoren we laag op de fysieke inrichting van de leefomgeving om sporten en bewegen te stimuleren. 

KBO indicator voor beweegvriendelijkheid

De KBO kijkt naar de aanwezigheid en bereikbaarheid van recreatief groen en water, sportaccommodaties, speelplekken in de openbare ruimte en voorzieningen van algemeen nut. Zo brengt ze de beweegvriendelijkheid in kaart. Meer weten over de KBO? Lees snel het hele Brancherapport ‘Sporten en bewegen in de openbare ruimte’. 

Het hele artikel vindt u op de website van het Mulier Instituut. 

Voor de vijfde keer vond dit jaar het Nationaal Voetgangerscongres plaats. En wel op 7 oktober 2021 in de Hofstad van Nederland: Den Haag. Het congres bracht vele wandel/loopexperts samen. Hier konden ze bijpraten, kennis opdoen, netwerken. En het belangrijkste: het lopen een stapje verder brengen. 

Wandelingen door Den Haag 

De dag werd afgetrapt met een interessante wandeling door stedelijk Den Haag of door Haags groen voor de vroegste vogels. Beide wandelingen begeleid door gidsen die enthousiast vertelden over hoe de gemeente de stad vriendelijker heeft proberen te maken voor de voetganger. Het autoluw maken van het centrum, omleiden van drukke verkeersstromen en verschillende kleuren bestrating. Vooral rondom Holland Spoor was duidelijk te zien hoe de omgeving opfleurt door voetgangers meer ruimte te geven. Toch zagen de deelnemers nog legio mogelijkheden voor verbetering. 

Opening door Wethouder Robert van Asten

Vervolgens stond de officiële opening van het congres op het programma. Aan het woord kwam Robert van Asten, wethouder Cultuur en Mobiliteit voor de gemeente Den Haag. “We hebben de afgelopen jaren al veel stappen gezet om de voetganger meer ruimte te geven. Om onze stad in de toekomst bereikbaar, leefbaar, gezond en economisch vitaal te houden moeten we haar aantrekkelijk maken om te gaan lopen,” aldus van Asten. Na dit boeiende interview konden de deelnemers kiezen uit diverse workshops en presentaties die de verschillende aspecten van wandelen belichtten. 

De LoopAward 

Een hoogtepunt was tenslotte de uitreiking van de LoopAward 2021 die dit jaar bestond uit twee prijzen: een ruimtelijke en maatschappelijke award. Van de ruim 22 inzendingen kwamen uiteindelijk Rondje Stadiopark en Stationsommetje als winnaars uit de bus. 

Benieuwd naar de totale sfeerimpressie? Lees het verslag van het Nationaal Voetgangerscongres 2021 op hun eigen website.

Een waslijst aan toonaangevende boeken, projecten over de hele wereld. Architect en stedenbouwkundige Jan Gehl heeft een indrukwekkende trackrecord. In november spreekt hij op de Dag van de Stad. Een goede gelegenheid voor vakblad ROm om hem te interviewen over zijn visie op stedelijkheid en de leefbare stad.

Jan Gehl (1936, Kopenhagen) is een Deense architect en stedenbouwkundige. In zijn werk legt hij de nadruk op ‘steden voor mensen’ en voetgangers en fietsers.

Stedelijke malaise

Een hoop stedelijke malaise vindt haar oorsprong in de vorige eeuw, aldus Gehl. We zetten massaal in op autogebruik en ideeën over de functionele stad waren invloedrijk. Ook in Nederland, waar de lage bebouwingsdichtheid mede voortkomt uit het gedachtengoed van het CIAM en architecten als Le Corbusier. Gehl is geen fan van dat 20e-eeuwse modernisme, op zijn zachtst gezegd. Hij werd er zelf in geschoold tijdens zijn studie bouwkunde in Kopenhagen, maar door zijn vrouw Ingrid ging hij anders over de stad denken. Zij is gedragspsycholoog en vroeg hem op een dag: ‘Waarom kijken jullie architecten eigenlijk zo weinig naar mensen?’

‘Voor de modernisten was het gebouw leidend, en niet de omliggende openbare ruimte. Sterker nog, de modernisten wezen vooral op de “negatieve” aspecten van de openbare ruimte, zoals hangjongeren, demonstraties en afval’, zegt Gehl. ‘Weg met de straat, was dus hun oplossing, leg maar een grasveld aan. Daar was Le Corbusier heel helder in en dat had een enorme invloed, die tot de eeuwwisseling dominant bleef.’

Leefbare stad

Het leverde onleefbare stukken stad op, met hoge torenflats, lage dichtheden, grote afstanden tussen voorzieningen en groene woestijnen. Gehl: ‘Terwijl de leefbare stad juist bestaat uit een aaneenschakeling van publieke plekken voor mensen. Het gaat niet om de gebouwen waar je werkt of waar je woont, maar om de ruimtes daar tussenin en het gebruik daarvan. Goede openbare ruimte nodigt uit tot stoppen met lopen, om je heen kijken, ontmoeten. Gebouwen moeten dat faciliteren.’

Lees het hele interview op stadszaken.
Foto: Sandra Henningsson

Mensen hadden meer beweging in en rondom het huis in 2020 dan in 2019. Het ging daarbij vooral om wandelen, huishoudelijke activiteiten en klussen. Dit blijkt uit onderzoek van onze partner Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM).

Uit interviews en vragenlijsten blijkt dat in 2020 meer Nederlanders aan de beweegrichtlijnen voldeden (53 procent) dan in 2019 (49 procent). Het percentage Nederlanders dat in 2020 minstens één keer per week sportte was gelijk aan het percentage in 2019. Wel sportten mensen in 2020 iets vaker (3 tot 4 keer in plaats van 3 keer) en iets langer (20 minuten per week) dan in 2019.

Beweging in en rondom het huis

Opvallend daarbij is dat mensen meer in en rondom het huis bewogen, zoals wandelen, huishoudelijke activiteiten en klussen. Dit gold vooral voor volwassenen van 30 tot en met 39 jaar, mensen met betaald werk, mensen met een hoger inkomen en een hogere opleiding, kinderen die thuis wonen, ouders met thuiswonende kinderen en mensen in stedelijk gebied.

Mogelijk zijn, vanwege corona, de schattingen over sport- en beweeggedrag in 2020 iets hoger uitgevallen. Zo konden bijvoorbeeld bepaalde groepen vanwege de coronamaatregelen niet thuis worden bezocht voor een interview. Hierdoor ontbreekt informatie van mensen die met een online enquête moeilijk te benaderen zijn. In het algemeen beweegt deze groep mensen minder.

Bronnen voor dit onderzoek

Het RIVM heeft voor dit onderzoek twee bronnen gebruikt: de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor en het Vragenlijstonderzoek Corona & Gedrag van RIVM, GGD GHOR Nederland en de 25 GGD’en.

Bron: RIVM

Voetpaden worden niet alleen gebruikt om op te kunnen lopen, maar ook voor allerlei andere zaken die ergens een plek moeten krijgen in de openbare ruimte. Dit kan leiden tot ongevallen, irritatie, en andere complicaties. Molster Stedenbouw heeft daarom in samenwerking met CROW de problematiek rond obstakels op voetpaden verkend. In deze publicatie wordt dit vanuit verschillende hoeken aangevlogen.

Obstakels op de stoep

Voetpaden (ook wel trottoirs of stoepen genoemd) worden niet alleen gebruikt om op te kunnen lopen, maar ook voor allerlei andere zaken die ergens een plek moeten krijgen in de openbare ruimte. Denk aan vaste objecten zoals lantaarnpalen, verkeersborden en bankjes, maar ook aan losse objecten zoals geparkeerde fietsen, terrasstoelen en containers.

Het lijkt erop dat er steeds meer objecten bij komen, terwijl ze zelden verdwijnen. Dit gaat ten koste van de ruimte op voetpaden die bedoeld is voor voetgangers om te kunnen lopen. Zeker op plekken waar de ruimte toch al beperkt is, geeft dit problemen. Te krappe of te volle voetpaden kunnen leiden tot ongevallen en kunnen ervoor zorgen dat looproutes voor bepaalde groepen mensen volledig onbruikbaar worden. Daarnaast kunnen obstakels irritatie opwekken en het loopplezier verminderen. En als er minder gelopen wordt kan er minder geprofiteerd worden van de positieve effecten van lopen.

Problematiek & oplossingen

Molster Stedenbouw heeft daarom in samenwerking met CROW de problematiek rond obstakels op voetpaden verkend. Hoe groot is het probleem eigenlijk? Welke obstakels zijn de grootste boosdoener? Wie heeft er voornamelijk last van en wat zijn de gevolgen?

En vooral: wat kunnen gemeenten doen om de ruimte voor voetgangers voldoende vrij te maken en te houden van objecten, zodat de aanwezigheid van (noodzakelijke) objecten niet ten koste gaat van de veiligheid, de toegankelijkheid, het comfort en de aantrekkelijkheid van looproutes.

Beheer, handhaving & participatie

In deze verkenning geven we uitgebreid antwoord op deze vragen en besteden we aandacht aan alle fasen en processen die bepalen of er voldoende ruimte is voor voetgangers. Dat begint bij het ontwerp op straatniveau en de richtlijnen die hierbij gehanteerd worden. Vervolgens gaat het over vergunningverlening en daarna om beheer en handhaving.

In alle fasen zijn verschillende actoren betrokken, waaronder uiteraard gemeenten, maar ook ondernemers, bewoners, nutsbedrijven, ov-bedrijven en vastgoedeigenaren. Dat betekent dat in alle fasen participatie en communicatie een rol spelen.

Download de publicatie Obstakels op voetpaden op de website van CROW.

Medewerkers die meer bewegen voor, tijdens of na hun werk zijn fitter, minder vaak ziek en productiever. Dat klinkt logisch, toch? Het loont dus als werkgevers hen stimuleren vaker te fietsen, lopen of staand vergaderen. Maar wat leveren investeringen daarin nou écht op? Met de nieuwe rekentool van Werken in Beweging bereken je snel en simpel hoeveel je daarmee bespaart aan geld en ziektelast.

In opdracht van Werken in Beweging voerde economisch onderzoeksbureau Decisio een uitgebreide studie uit naar de invloed van bewegen op de gezondheid. Zij bestudeerden daarbij specifiek de effecten van meer wandelen, fietsen, traplopen en staand of lopend vergaderen. Kees van Ommeren, partner bij Decisio: “Natuurlijk hebben we veel aannames moeten doen, en gaat het om gemiddelde kansen. Maar de gezondheidseffecten van meer bewegen zijn te kwantificeren, en de effecten zijn groot.”

Bereken zelf de gezondheidseffecten van meer bewegen

De resultaten van het onderzoek zijn verwerkt in de Werken in Beweging Rekentool. Daarin worden vijf gezondheidseffecten onderscheiden:

• Fitheid & arbeidsproductiviteit
• Ziekteverzuim
• Medische kosten
• Ziektelast (aantal dagen dat je leeft met chronische ziekten)
• Levensduur
  
  De eerste twee komen ten gunste van de werkgever, de medewerker en de maatschappij profiteren van de andere effecten. Het gaat om een globale inschatting met als uitgangspunt een gemiddelde medewerker die relatief weinig beweegt.

De rekentool Werken in Beweging werkt heel eenvoudig:

1. Kies welke soort beweging je wil stimuleren en waarvan je wil weten wat dit oplevert. Gaan medewerkers vaker fietsend naar het werk, pakken zij voortaan de trap of moedig je weeting (wandelend vergaderen) aan?
2. Vul voor deze activiteit in hoe vaak je denkt of wil dat een medewerker dit wekelijks doet en hoe lang dat gemiddeld duurt.
3. Schat in hoeveel medewerkers dit gaan doen.
4. De tool geeft aan hoeveel dit je oplevert!
5. Doe dit gerust meerdere keren met steeds andere variabelen.

Rekenvoorbeeld: lunchwandeling met collega’s

Vijf medewerkers wandelen vijf keer per week rustig 30 minuten, bijvoorbeeld in de vorm van een lunchwandeling of weeting (wandelend vergaderen) met collega’s. Dit levert het bedrijf jaarlijks € 4835 aan toegenomen arbeidsproductiviteit op door verbeterde fitheid en € 1165 aan bespaard ziekteverzuim. In totaal € 1200 per medewerker. De medewerker zelf bespaart € 1107 aan vermeden ziektelast en wint er 9 extra levensdagen mee.

Over Werken in Beweging

Werken in Beweging is een project dat Wandelnet en Fietsersbond uitvoeren in opdracht van het Ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport. Ons doel: medewerkers stimuleren om dagelijks meer te bewegen. Dit doen zij door met belanghebbende partijen een alliantie te vormen die bewegen naar, tijdens en van het werk stimuleert. Als onderdeel daarvan werkt Werken in Beweging aan een onafhankelijk kennisplatform voor werkgevers en onderzoeken we de gezondheidseffecten van het stimuleren van actieve mobiliteit en bewegen tijdens werk. 

Op 24 juni organiseerde het platform Ruimte voor Lopen samen met de Tour de Force de bijeenkomst ‘Ruimte voor lopen en fietsen’ voor netwerk, partners en achterban van beide platforms. De doelen van deze online bijeenkomst waren:

• Onderling kennismaken en zicht bieden op waar Ruimte voor Lopen en Tour de Force mee bezig zijn.
• Zicht bieden en krijgen op waar voetgangers en fietsers elkaar kunnen versterken, en waar het kan ‘schuren’.
• Kansen, belemmeringen en opgaven identificeren voor (meer) gezamenlijk optrekken.

Wouter Veldhuis, de recent geïnstalleerde Rijksadviseur voor de Fysieke Leefomgeving, inspireerde de ruim 70 deelnemers met een prikkelende keynote speech. Hij maakte duidelijk dat wat hem betreft lopen en fietsen DE bouwstenen zijn voor een rechtvaardige leefomgeving. Veldhuis stelde onder meer: ‘Meer lopen en fietsen zorgt voor minder auto’s en meer leefkwaliteit, meer ruimte om te verdichten en dus meer nabijheid, waardoor mensen meer gaan lopen en fietsen… (een zichzelf versterkende cirkel)’. De volledige presentatie is hieronder te downloaden (PDF).

Na de keynote werd in kleinere groepen doorgepraat over de kernvraag van de bijeenkomst: hoe en rond welke onderwerpen kunnen we vanuit lopen en fietsen (nog) meer gezamenlijk optrekken? Tijdens deze gesprekken werden niet alleen kansen benoemd, maar ook de belemmeringen kwamen aan de orde. Volgens de deelnemers zijn er een aantal belangrijke opgaven waar Ruimte voor Lopen en Tour de Force samen aan zouden kunnen werken:

• Koppel de klimaatopgave en energietransitie slim aan het stimuleren lopen en fietsen. Kans is bijvoorbeeld:
  • Klimaatadaptatie vraagt extra ruimte voor groen. Koppel groenstructuren aan netwerk van loop- en fietsroutes.
• Agenderen van het belang van groene loop- en fietsroutes op bedrijventerreinen.
• Neem barrières weg voor wandelaars en fietsers, voorkom nieuwe barrières door inclusief ontwerp nieuwe infrastructuur.
• Relatie met een goede gezondheid benadrukken (corona, gezondheidsverschillen oplossen, overgewicht tegengaan, eenzaamheid tegengaan…).
• Promoot de principes van de 10 minutenstad.

Bij de nabespreking kwamen ook de knelpunten tussen fietsers en wandelaars naar voren, zoals de groeiende snelheidsverschillen (in en buiten de stad). Ook het feit dat bij gemeente-ambtenaren vaak wel kennis is over fiets, maar nauwelijks over lopen. De kans is dan groot dat dan vooral aan fiets wordt gewerkt en nauwelijks aan lopen.

Den Haag winnaar van prijsvraag ‘Herverdeling Openbare Ruimte’

De bijeenkomst eindigde met de bekendmaking van de winnaar van de prijsvraag Herverdeling Openbare Ruimte. De prijs werd in ontvangst genomen door de gemeente Den Haag voor het project Stationsweg – Wagenstraat. Deze belangrijke en voor velen welbekende route tussen treinstation Den Haag Hollands Spoor en de Haagse binnenstad is in 2019 heringericht voor voetgangers en fietsers en er zijn maatregelen genomen om de hoeveelheid doorgaand autoverkeer te reduceren.

Een klassevoorbeeld van een herinrichting in het voordeel van fietsers en voetgangers. Door het gebruik van bestrating i.p.v. asfalt zijn de straten minder georiënteerd op de auto. De verandering van 50 naar 30 km/u helpt hier natuurlijk ook bij. Daarnaast hebben veel autoparkeerplekken plaats gemaakt voor fietsparkeervoorzieningen en trottoirs. Dit alles zorgt voor een lagere verkeersintensiteit, wat leidt tot lagere snelheden en een stuk veiliger fietsen en lopen.

Nudging in relatie tot lopen verkeert nog in de pioniersfase. Het kennisnemen van ervaringen uit andere landen is dus zeer welkom. Het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat heeft daarom besloten om een recente Australische publicatie over gedragsverandering, specifiek gericht op lopen, in het Nederlands te laten vertalen. Het boekwerkje ‘Toepassing van de nudge-theorie op lopen’ bevat, naast ervaringen en tips, ook een handzame inleiding tot het concept nudging.

Nederland is vooral een fietsland. De aandacht voor lopen is van vrij recente datum. Voor het opbouwen
van onze kennis is het dus nuttig om over de grenzen te kijken. In Australië staat lopen al veel langer in de publieke belangstelling. Maar ook daar is het pionieren geweest.

Toepassing van de nudge-theorie op lopen

In de brochure ‘Toepassing van de nudge-theorie op lopen’ wordt het concept nudging uitgelegd, waarbij vooral wordt ingegaan op de praktische uitwerking hiervan (handvatten) en de toepassing in een gedragsprogramma. Dat laatste heeft plaatsgevonden in vijf gemeenten in de Australische deelstaat Victoria. De belangrijkste bevindingen en tips worden in het laatste hoofdstuk op een rijtje gezet.

Het Ministerie hoopt dat deze studie zijn weg vindt naar gemeenten die in hun loopbeleid willen inzetten op gedragsverandering. Dit zal altijd maatwerk zijn, omdat de lokale context nu eenmaal verschilt. De Nederlandse context is uiteraard anders dan die van de Australische deelstaat Victoria. Maar dat geldt altijd en overal.

Maatwerk is het motto, omdat situaties van gemeente tot gemeente (en zelfs daarbinnen) verschillen. Hopelijk biedt deze brochure veel inspiratie om er lokaal mee aan de slag te gaan.

Download de Nederlandstalige brochure Toepassing van de nudge-theorie op lopen

Op 26-28 mei jl. vond de internationale voetgangersconferentie Walk21 plaats vanuit Seoel. Het bijzondere dit jaar was dat vanwege corona iedereen het gratis digitaal kon volgen. Met een groot bereik bood dit een mooie kans om de City Deal Ruimte voor Lopen op de kaart te zetten.

In deze City Deal hebben gemeenten, rijksoverheid en maatschappelijke partijen zich gecommitteerd om de komende vier jaar te gaan experimenteren met loopbeleid in een stedelijke omgeving.

Voetgangersconferentie Walk21

Vanuit het netwerk van de City Deal Ruimte voor Lopen werden de volgende presentaties verzorgd tijdens de voetgangersconferentie Walk21:

• Wethouder Judith Bokhove (Gemeente Rotterdam, onderdeel van de City Deal), nam een videoboodschap op die getoond werd tijdens de openingsceremonie:

• José Besselink (planoloog bij gemeente Rotterdam) gaf een sessie ‘Building a walkable city’, over investeringen van grote steden in walkable city. Download haar presentatie.
• Filip van As (Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en coördinator platform Ruimte voor Lopen) gaf een sessie ‘Building Momentum, Measuring impact’, over wat nationale en regionale overheden kunnen doen. Download zijn presentatie.
• André de Wit (adviseur mobiliteit gemeente Rotterdam) gaf een sessie ‘Community co-creation and health promotion campaigns’, over het stimuleren van lopen door o.a. betrokkenheid van de lokale gemeenschap. Download zijn presentatie.

Het onderzoeksproject Naar een gezonde stad te voet in opdracht van het College van Rijksadviseurs heeft de 2021 World Landscape Architecture Award gewonnen in de categorie Concept-Design. Het door Felixx Landschapsarchitecten uitgevoerde onderzoek laat zien wat meer ruimte voor lopen kan opleveren voor vier heel verschillende stadswijken.

De publicatie toont een overzicht van de voordelen en kansen van een omgeving waarin de voetganger centraal staat. En hoe de ruimtelijke inrichting van een stad kan uitnodigen om meer te gaan lopen. De potentie van lopen is groot. Het kan een bijdrage leveren aan tal van maatschappelijke opgaven. Toch wordt de voetganger vaak vergeten bij de inrichting van onze openbare ruimte.

Naar een gezonde stad te voet

Met het ontwerpend onderzoek ‘Naar een gezonde stad te voet’ maakt het College van Rijksadviseurs de voordelen van lopen inzichtelijk. Het laat zien wat dit betekent voor de inrichting van onze bebouwde omgeving. Felixx: ‘Lopen is misschien niet de snelste manier om je te verplaatsen, maar het is wel de enige manier van verplaatsen waarvoor geen voertuig nodig is. Lopen waardeert het belang van onze dichtere openbare ruimte en het beschikbare groen in onze directe leefomgeving.

Corona heeft ons duidelijk laten zien hoezeer mensen afhankelijk zijn van de kwaliteiten van hun huiselijke stadslandschappen. Door meer te lopen, beperken we bovendien de invloed van onze bewegingen op de omgeving. Hierdoor ontstaat een beloopbare stad, waar de reis even belangrijk is als de bestemming. De beloopbare stad zoals voorgesteld in ons onderzoek, is een duurzamere stad die de gezondheid, klimaatadaptatie en sociale inclusiviteit in onze steden verbetert.’

WLA Professional Awards

De WLA-awards werden op 18 mei jl. uitgereikt. De jury: ‘De inzendingen voor de 2021 WLA Professional Awards kwamen van bureaus, ontwerpers, inclusief een divers scala aan projecten. De jury vond dat de kwaliteit hoog was en dat veel van de projecten de locaties en vraagstukken met gevoel benaderden en ontwerpen maken waar het vak landschapsarchitectuur trots op mag zijn.’

Bekijk hieronder de hoogtepunten van het Nationaal Voetgangerscongres 2020 van 8 oktober.

Tijdens het congres werd de Agenda Ruimte voor Lopen ´Flinke stappen vooruit´ gepresenteerd en de City Deal Ruimte voor Lopen ondertekend. Via de volgende links vind je meer informatie over de Agenda Ruimte voor Lopen en de City Deal Ruimte voor Lopen.