Als we willen dat voetgangers een vanzelfsprekend onderdeel worden van stadsplanning, dan moeten we beginnen met het goed opleiden van studenten. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat lopen structureel onderdeel wordt van het curriculum van een opleiding? Daarover boog een aantal docenten zich op 25 juni in Utrecht, tijdens de eerste bijeenkomst van het lerend netwerk ‘Lopen in het hoger onderwijs’.

‘Het ultieme doel is dat lopen integraal onderdeel is van de opleiding. Of het nu een meer technische opleiding is of juist een meer sociale opleiding waar gezondheid of bewegen centraal staat’

Het lerend netwerk van docenten heeft als doel om samen kennis uit te wisselen en ervaringen te delen om lopen hoger op de onderwijsagenda te krijgen. ‘We moeten opkomen voor de voetganger in de strijd om de openbare ruimte’, stelt Erna Jansen, coördinator van het lerend netwerk bij de opening van de bijeen komst.

Onderzoek

Het lerend netwerk is een van de vijf actiepunten die een werkgroep heeft opgezet, naar aanleiding van het onder zoek ‘Lopen in het hoger onderwijs’, dat Ineke Spapé en Sandra Schuit in 2023 deden in opdracht van de City Deal en het Platform Ruimte voor Lopen. Daarin con cludeerden ze dat er weliswaar relevante kennisoverdracht over lopen is binnen de opleidingen, maar dat deze nog te veel afhangt van of er passie en interesse voor is vanuit de docenten. Die bepalen vaak hun eigen thema’s, ook ten aanzien van de voetganger. Er vindt weinig onderling overleg plaats binnen de opleidingen.

Scripties en afstudeerrapporten

Naast het oprichten van een lerend net werk van docenten, is ook het ontsluiten van scripties en afstudeerrapporten een belangrijk actiepunt. ‘Van loopnetwerken, oversteekproblematiek, loopgedrag tot de aantrekkelijkheid van looproutes. Er zijn al de nodige studenten met dit onderwerp bezig geweest’, legt Jansen uit. ‘We hebben ongeveer 40 onderzoeken bij elkaar verzameld.’

Deze studentenonderzoeken en scripties zijn te vinden in de kennisbank op de website Ruimte voor Lopen. Het meest recente onderzoek is die een student van de Universiteit Utrecht, naar de relatie van een aantrekkelijke omgeving en de beleving van tijd. Hoe aantrekkelijker de omgeving, hoe sneller de wandeling gaat, voor je gevoel. ‘We waren positief verrast dat er zoveel studenten met dit onder werp bezig zijn geweest. De onderzoeken zijn het waard om vindbaar te zijn’, voegt Martine de Vaan, programmaleider van de City Deal, toe. ‘We moeten het delen met elkaar en en zorgen dat studenten kunnen voortbouwen op het werk van anderen.

Op de kennisbank kun je zoeken op naam, onderwijsinstelling en onderwerp. Ook is er een pagina van waaruit je kunt zoeken in andere kennisbanken van universiteiten en hogescholen. ‘We hopen dat vanaf nu instellingen voor hoger onderwijs ons weten te vinden met relevante afstudeer onderzoeken en scripties, die raken aan het onderwerp lopen en voetgangersbeleid’, stelt Jansen.

Matchmaking

Als derde actiepunt wil de werkgroep een stage- en afstudeerbank opzetten. Dit moet een plek worden waar studenten, die een stage- of afstudeerplek zoeken op het gebied van lopen of voetgangersbeleid, contactgegevens kunnen vinden van organisaties die voor hen een relevante opdracht hebben. ‘Het moet een soort marktplaats worden’, legt Jansen uit. ‘We kijken nog naar waar we dit een plek willen geven.

De twee overige actiepunten zijn bedoeld om lopen in de onderwijsprogramma’s te integreren. Zo wil de werkgroep een poule van gastdocenten opzetten, die op dit thema gastlessen in het hoger onderwijs kunnen geven. Jansen: ‘Daarbij streven we naar en poule van gastdocenten die niet alleen vanuit de mobiliteitshoek komen, maar bijvoorbeeld ook experts op het gebied van gezondheid.’ Er is al een lijst van ongeveer 15 gastdocenten die te benaderen zijn voor gastlessen, onder wie Jos van Langen (Gemeente Leeuwarden), Emile Oosterbrink (CROW), Marieke van Brussel (Provincie Overijssel), Dennis van Sluijs (Goudappel), Rob Methorst (onder zoeker voetgangersveiligheid SWOV) en Harry Boeschoten (bestuurslid Waternet). Deze lijst wordt verder uitgebreid.

Daarnaast wil de werkgroep lesmodules en formats voor praktijkopdrachten en powerpoints ontwikkelen, die onderwijs instellingen kunnen inzetten. ‘We willen de drempel zo laag mogelijk maken om lopen een vast onderdeel te maken in regulier onderwijs.’

Nieuwe afstudeerrichting

Maar hoe ver zijn opleidingen al met het onderwerp lopen in de openbare ruimte? Janet van der Hoeven van de opleiding Ruimtelijke Ontwikkeling – mobiliteit aan de hogeschool Windesheim – vertelt over een nieuwe afstudeerrichting waar de hogeschool momenteel aan werkt. Deze afstudeerrichting gaat over de inrichting van de openbare ruimte, en daarin gaat ook lopen een vaste plek krijgen. Het boek ‘Loop!’ van stedenbouwkundige Annemieke Molster is verplichte kost. ‘We hebben tot nu heel erg veel tijd gestoken in de fiets in onze opleidingen, we willen nu eenzelfde beweging maken richting de voetganger. Dat willen we tussen de oren krijgen van de studenten.

De nieuwe opleiding krijgt momenteel vorm. Het komende jaar wordt daarover meer duidelijk, volgens Van der Hoeven. ‘Er is animo genoeg in ieder geval. Normaal schrijven 40 of 50 studenten
zich in voor de richting Ruimtelijke Ontwikkeling. Door de promotie van de nieuwe afstudeerrichting zijn er nu al 70 aanmeldingen.

Windesheim is een voorloper. De voetgan ger krijgt op de hogeschool nu al aandacht in verschillende ontwerpvakken, net als het STOMP-principe. ‘Al klagen studenten wel eens dat ze meer aandacht willen voor de auto en het openbaar vervoer, in plaats van fiets en voetgangers’, aldus Van der Hoeven.

Nog nergens expliciet

Ook op de Hogeschool van Amsterdam is er aandacht voor de voetganger in ver schillende vakken, vertelt Erik Tetteroo, teamleider mobiliteit en van de opleiding Built Environment. Jaarlijks kiezen zo’n 22 studenten voor het onderwerp mobiliteit. Daarin komt lopen weliswaar terug in thema’s als de duurzame wijk of de stadsstraat, maar het is nergens expliciet of een afzonderlijk onderdeel. In het eerste jaar moeten de studenten een analyse maken van de wijk waarin ze wonen, vertelt Tetteroo. ‘Ze gaan op wandelex cursie langs plekken in de buurt. Hoe ziet mijn omgeving eruit? En wat is de rol van mobiliteit. We hebben echter weinig naslagwerken om te gebruiken.’

Marc Maartens, publicist en docent aan de post-hbo opleiding verkeerskunde aan de DTV Academy, lobbyt al vijf jaar om lopen meer in het onderwijs te krijgen. Het STOMP-principe zit erin, en ook de City Deal komt langs. ‘Maar we moeten de inhoud praktischer maken, niet te academisch’, zo pleit hij

Meer lesopdrachten uit de praktijk

Tijdens een weeting (walking meeting) door de Utrechtse wijk Lombok, vragen Jansen en De Vaan de aanwezige docenten wat ze nodig hebben om lopen verder te brengen in hun onderwijs. Meer lesopdrachten uit de praktijk zouden helpen, of een ander type onderwijs, zodat studen
ten meer geraakt worden. ‘Misschien moeten we de urgentie van meer ruimte voor lopen beter uitleggen aan de hand van welvaart’, vraagt een van de docenten zich af. ‘Wat zijn de economische voor delen als mensen meer lopen?’ Verder is men het eens dat het belangrijk is om te laten zien wat je later kunt worden als je deze richting in je studie kiest.

Aan het eind van de bijeenkomst zijn de docenten het eens dat ze behoefte hebben aan bijeenkomsten van het lerende net werk, maar dan met een bredere groep docenten. Daar hoopt Jansen ook op, dat het lerend netwerk de komende tijd doorgroeit. De grootste uitdaging daarbij is wel de agenda van docenten.

‘We moeten de studenten de juiste kennis en tools meegeven. De voetganger mag geen sluitstuk zijn’

‘Het is onze intentie om ondersteuning te bieden aan het onderwijs, om docenten bij elkaar te brengen, zodat ze elkaar leren kennen en inspireren om uiteindelijk lopen meer tussen de oren te krijgen van studenten. We moeten de studenten de juiste kennis en tools meegeven. Lopen mag geen sluitstuk zijn. Het gaat om meer dan alleen het verbreden van een stoep. Vaker op straat lopen zorgt bijvoorbeeld ook voor meer verbinding in de samenleving, want de ontmoeting begint op straat. En het draagt bij aan gezondheid. Dit is echt een beweging die we in gang hebben gezet. We hebben gelukkig de wind mee, met de strijd om de ruimte.’

Meer informatie

• Ruimte Voor Lopen: Opleiden van studenten belangrijke sleutel voor loopvriendelijke steden
• Ruimte Voor Lopen: Kennis over lopen