“Verkeersdeelnemers gaan meer op elkaar letten als je verkeerstekens verwijdert”, meende de in 2008 overleden Hans Monderman. Hij was van huis uit verkeerskundige en eerste-steenlegger van Shared Space (gedeelde ruimte): een veelbelovend concept : zo zou de openbare ruimte beweegvriendelijker worden. Jeroen Hoyng, specialist beweegvriendelijke omgeving bij kenniscentrum Sport & Bewegen, plaatst daar echter een aantal kritische kanttekeningen bij.
Wat is Shared Space?
Het uitgangspunt van Shared Space: een gedeelde openbare ruimte waar scheidingen tussen weggebruikers wegvallen of worden verzacht door hoogteverschillen. Mensen in plaats van verkeersborden; eigen verantwoordelijkheden in plaats van regels en stoplichten. De ruimte wordt multifunctioneel: er is geen aparte rijbaan, fietspad of stoep meer. Waardoor volgens de voorstanders meer recht wordt gedaan aan de verschillende functies en betekenissen die een gebied voor mensen vervult. En het verplaatsingsgedrag wordt zo beïnvloed dat automobilisten zich te gast voelen.
Niet geschikt voor iedereen of elke situatie
Lastig is alleen dat iedere verkeersdeelnemer een Shared Space naar eigen inschatting gebruikt. Een inschatting die je maakt op basis van het gedrag van ándere deelnemers. Maar: er zijn groepen mensen die het lastig vinden om zo’n inschatting te maken. Hoyng: “Mensen met een fysieke of mentale beperking, zoals mensen die blind of slechtziend zijn, doof of slechthorend, autisme hebben of dementerend zijn vinden het juist fijn om bijvoorbeeld de stoeprand te zien of te voelen. Zij hebben behoefte aan overzicht, duidelijkheid en veiligheid. Dat betekent overigens niet dat we Shared Space volledig afkeuren als concept; het heeft alleen z’n beperkingen!”
Shared Space kan waarde toevoegen
In de ogen van Hoyng kan Shared Space in een specifieke vorm en in bepaalde verkeerssituaties een waardevolle toevoeging zijn. “Het kan werken, bijvoorbeeld in een woonerf als het verkeer zich aanpast aan de voetgangers en spelende kinderen”, aldus de vrijetijdwetenschapper. In andere situaties is bescherming van die voetganger vaak nodig: bijvoorbeeld als voetgangers zich onveilig voelen in een straat of bij het oversteken. Shared Space is volgens de wetenschapper zeer zeker niet de oplossing voor álle verkeersproblemen.
‘Shared Spaces beperken de impact van auto’s, doorstroming van verkeer
staat níet meer op één.’
Onveilig gevoel
Gemeengoed in de meeste Shared Spaces is het gevoel van onveiligheid. Een gevoel dat juist bij het idee hoort, volgens het kenniscentrum ‘Shared Space’. Sjoerd Nota: “Door verkeersdeelnemers te mengen worden mensen juist alerter. Ze gaan beter opletten en voorzichtiger rijden. Kortom: zich anders, objectief veiliger gedragen. Dit is aangetoond vanuit de omgevingspsychologie. Als mensen minder prikkels ervaren, als ze alles krijgen voorgekauwd door een aparte rijbaan, verkeersregels, borden en stoplichten, dan worden ze juist minder alert. Bij Shared Space voegen we die prikkels toe, wat helpt om het gedrag te veranderen.”
Mooiere en aantrekkelijkere omgeving
Een ander voordeel van Shared Space is dat de openbare ruimte mooier en vriendelijker oogt. Verkeersborden, drempels, belijning en andere verkeerselementen verdwijnen, wat het uiterlijk van een straat goed doet. Het geheel ziet er groener en spontaner, minder overzichtelijk uit, waardoor mensen liever, langer en vaker in zo’n gebied verblijven. Nota: “Shared Spaces beperken de impact van auto’s, doorstroming van verkeer staat niet meer op één. We maken de gebieden veel fijner om te verblijven. Door te kiezen voor bepaalde verharding (klinkers), veel groen en zitelementen als bankjes.
We maken het de voetganger ook makkelijker, door instrumenten in te zetten die auto’s doen vertragen. Denk aan: een verkeersdrempel voordat je de Shared Space inrijdt, een grote boom in de rij-lijn of zichtlijn of een bankje midden op het plein. Er zijn tal van opties die je kunt inzetten om auto’s langzamer te laten rijden. Alles voor een goede verblijfskwaliteit, hogere verkeersveiligheid en betere beleving van onze omgeving.”
Succesverhalen van Shared Space
De bedenker van Shared Space, Monderman, was verbonden aan de provincie Friesland en initieerde veel projecten in het noorden van het land. Met succes: zelfs over de grenzen zie je gebieden die kenmerken van dit concept hebben. De meeste succesverhalen vind je echter toch in de bakermat van Monderman. Zo is het concept veelvuldig toegepast in Leeuwarden, bij het station en op het Beursplein. En ook in Groningen viert het hoogtij. Om bussen en auto’s meer te weren uit de prachtige binnenstad kiest de gemeente hier voor een meer gemengde inrichting, waarbij autostructuren verdwijnen. Op dit moment is de Grote Markt aan de beurt: in de toekomst wordt dit een meer functionele ruimte, met veel gezamenlijke ruimte voor álle verkeersdeelnemers.”
“Bij al deze voorbeelden zien we dat veel steden de ruimte steeds meer autovrij wil maken”, legt Nota uit. “Vaak vinden ze dat echter (nog) een stap te ver. Vandaar dat ze kiezen voor deze minder traditionele verkeerskundige indeling, waar verblijven de meeste prioriteit heeft.”
