Parijs introduceerde het concept van de 15-minutenstad. Utrecht deed er een schepje bovenop, en was de eerste stad in Nederland die de ambitie uitsprak om een 10-minutenstad te willen worden. Maar wat houdt het concept nu precies in? Hebben we het over fiets- of loopafstand, en welke basisvoorzieningen zijn in de gegeven tijd te bereiken? Marco Duijnisveld en Wietse te Morsche van Movares helpen gemeenten om meer inzicht te krijgen in de loop- en fietsafstanden. Op weg naar een 15-minutenstad die aansluit bij het karakter van de gemeente.

De 15-minutenstad is inmiddels een begrip. Het concept kent vele varianten, zoals in magazine #2 is beschreven. Elke stad is uniek en kan aan de slag gaan om een eigen variant van de 15-minutenstad te realiseren. Uiteindelijk draait het om nabijheid van voorzieningen en het maken van keuzes daarin. Advies- en ingenieursbureau Movares, dat werkt aan een leefbaar, bereikbaar en duurzaam Nederland, helpt steden om de nabijheid en aanwezigheid van hun voorzieningen inzichtelijk te maken. Marco Duijnisveld en Wietse te Morsche hebben een bereikbaarheidsmodel ontwikkeld, de Verbindingswijzer. Met deze tool kan voor elk willekeurig punt in Nederland de bereikbaarheid van uiteenlopende voorzieningen bepaald worden.

Welke voorzieningen relevant zijn hangt van de gemeente in kwestie af. Marco Duijnisveld, adviseur en projectmanager: ‘Gemeenten moeten zichzelf de vraag stellen wat belangrijk is voor hun stad. Wie zijn de bewoners en in welke levensfase bevinden zij zich? Welke voorzieningen horen daarbij? Niet in elke wijk behoort een school tot de basisbehoefte bijvoorbeeld. Daarom beantwoorden wij niet de
vraag of een gemeente een 15-minutenstad is, maar geven we gemeenten inzicht in de loop- en fietstijden voor een groot aantal basisvoorzieningen. Gemeenten kunnen dan zelf bepalen of die afstanden passen bij de stad waar zij naar streven. En indien nodig bieden we gemeenten een aantal handvatten om de afstanden te optimaliseren.’

Welke voorzieningen op welke afstand?

De Amerikaanse stichting Congress for New Urbanism heeft de 15-minutenstad nader gedefinieerd. Dit gaat om de set voorzieningen die in de uitwerking van het principe steeds terugkeren, zoals een OV-halte, een park en een supermarkt. Daarbij zijn er ook ideeën over welke (basis)voorzieningen binnen vijf minuten loopafstand zouden moeten liggen, zoals de bushalte, en welke binnen 15 minuten op de fiets bereikbaar zouden moeten zijn, bijvoorbeeld een ziekenhuis. De analyses die uitgevoerd zijn met de Verbindingswijzer bouwen voort op deze ideeën. Wietse te Morsche, adviseur bereikbaarheid en mobiliteit: ‘We hebben 20 soorten voorzieningen geselecteerd waarvoor we vaststellen op hoeveel minuten loopof fietsafstand ze liggen. Bijvoorbeeld scholen en groenvoorzieningen, maar ook zwembaden, drogisterijen en musea. Zo krijgt een gemeente een gedetailleerd beeld van de bereikbaarheid van voorzieningen. Deze analyse kan een gemeente dan naast het wensbeeld leggen.’

Met behulp van de Verbindingswijzer zijn de loop- en fietsafstanden naar de 20 soorten voorzieningen (zie tabel 2) geanalyseerd voor 16 steden. De geselecteerde steden behoren tot de grootste gemeenten van Nederland en maken zich voor een groot deel al sterk om de voetganger op de kaart te zetten. In de analyse wordt voor alle inwoners van een gemeente vastgesteld wat de loop- en fietstijd is voor de dichtstbijzijnde voorziening van elk van de 20 soorten. Eerst wordt daarvoor de afstand naar de voorzieningen per postcode – ook wel postcode-6 genoemd – berekend.

De resultaten worden gewogen aan de hand van het aantal inwoners met dezelfde postcode. Vervolgens is per voorziening bepaald binnen welke loopen fietstijd minstens 90 procent van de inwoners de voorziening kan bereiken. Dat percentage van 90 procent is een keuze en kan veranderen. Gemeenten kunnen ook voor een ander percentage kiezen, afhankelijk van hun doelen.

Eerste resultaten

Op basis van de analyse van de 16 steden kunnen op hoofdlijnen al enkele conclusies worden getrokken. Zo wordt zichtbaar dat voorzieningen als huisartsen, apotheken, kinderopvang en supermarkten op korte loop-/fietsafstand liggen. Verder zijn basisscholen in alle steden sneller te bereiken dan middelbare scholen, wat de grotere mobiliteit en zelfstandigheid van middelbare scholieren ten opzichte van basisschoolkinderen reflecteert. De voorzieningen in de categorie cultuur laten een mindere bereikbaarheid zien: in twee steden blijven de afstanden onder de 20 minuten fietsen, de rest ligt daarboven. Het openbaar vervoer daarentegen is overal binnen 8 minuten lopend te bereiken. De gemiddelde fiets- en loopafstanden van alle voorzieningen in een stad tonen de ‘hoeveel minutensteden’ die de steden nu zijn. Om twee voorbeelden te noemen: Haarlem is een 27-minutenstad op basis van de loopafstanden en een 7-minutenstad op basis van fietsafstanden. Ook Utrecht is op de fiets een 7-minutenstad, en lopend een 30-minutenstad.

Nijmegen

Tot slot duiken we iets dieper in de analyse door te kijken naar de resultaten van één stad, namelijk die van Nijmegen. Deze gemeente is actief bezig met het voetgangersbeleid en wil het concept van de 15-minutenstad gebruiken om te onderzoeken of er verbeteringen nodig zijn ten aanzien van de bereikbaarheid van voorzieningen. In tabel 1 zien we de loop- en fietsafstanden voor Nijmegen. Hier is goed te zien dat de afstanden tot de soorten voorzieningen binnen één categorie ver uit elkaar kunnen liggen, zoals bij openbaar vervoer en sport en ontspanning. De twee soorten voorzieningen met de kleinste loop- en fietsafstand zijn in deze categorieën te vinden, namelijk groenvoorzieningen en bus-, tram- en metrohaltes; 90 procent van de inwoners van Nijmegen kunnen deze voorzieningen bereiken binnen vijf minuten lopen of één minuut fietsen.

Het is ook mogelijk om de verschillen per buurt te bekijken. Figuur 2 toont de verschillende looptijden op buurtniveau voor basisscholen in Nijmegen. Met name in het centrum en nabije omgeving zien we een looptijden van maximaal 15 minuten.

Waarde

Het is aan de gemeente Nijmegen om aan de bevindingen een waarde toe te kennen. Wegen alle voorzieningen binnen een categorie even zwaar? In een eerste reactie op de analyse laat Sophie Bekkers, beleidsadviseur mobiliteit bij de gemeente Nijmegen weten: ‘Deze cijfers helpen ons enorm. Je ziet hoe snel verschillende voorzieningen te bereiken zijn en wat dit betekent voor de bereikbaarheid van de verschillende wijken. Bij een bushalte, basisschool, huisarts of supermarkt wil je liever dat deze voor iedereen op een loopafstand ligt. Bij een middelbare school of treinstation is het logischer dat dit misschien 15 minuten fietsen is. Sommige voorzieningen wegen dus zwaarder dan andere.’

Sophie Bekkers benadrukt dat het er ook om gaat welke afstand de lopende of fietsende mens bereid is af te leggen voor een bepaalde voorzieningen. ‘Deze analyse kunnen we gebruiken om te kijken welke loop- en fietstijden wenselijk zijn en welke aanpassingen nodig zijn.’

Verschillende wegen

Als het gaat om het verkleinen van de afstanden zien Te Morsche en Duijnisveld verschillende wegen die bewandeld kunnen worden. Loop- en/of fietstijden kunnen verkort worden door het verbeteren van de directe routes, wat veelal het wegnemen van barrières betekent. Daarnaast kunnen voorzieningen beter verspreid en gepositioneerd worden zodat ze zich dichter bij de inwoners bevinden. In het geval van nieuwe (gebieds) ontwikkelingen kunnen inzichten in de gewenste nabijheid van voorzieningen als uitgangspunt worden genomen bij de keuzes voor locaties. Zo realiseren gemeenten stap voor stap hun eigen 15-minutenstad.

Figuur 1

Voorbeeld van een analyse met de Movares Verbindingswijzer: Vanaf station Nijmegen is het blauwe gebied binnen 15 minuten lopen (donkerblauw) en fietsen (lichtblauw) te bereiken. Te voet zijn 13 supermarkten te bereiken, op de fiets maar liefst 28 binnen 15 minuten. 

Figuur 2

Looptijden per buurt naar een basisschool
in de gemeente Nijmegen.

Bronnen

Om vast te kunnen stellen welke voorzieningen binnen een stad aanwezig zijn, wordt in de Verbindingswijzer voor het gros van de voorzieningen gebruik gemaakt van informatie afkomstig uit OpenStreetMap. Dit is een wereldwijd opendataproject met als doel om geografische data te verzamelen en openbaar beschikbaar te stellen. Voor een volledig beeld zijn daarnaast ook andere bronnen nodig. Zo komt de lijst van basis- en middelbare scholen bij de Dienst Uitvoering Onderwijs vandaan. En voor stations en haltes van het openbaar vervoer geven de gegevens van de Stichting OpenGeo een goed beeld. Maar betrouwbare data zijn niet voor alle voorzieningen voorhanden. Groenvoorzieningen zijn bijvoorbeeld lastig, daar bestaat geen algemeen geaccepteerde lijst van. Daar heeft Movares zelf een methode voor ontwikkeld, op basis van data uit de Basisregistratie Topografie en van het Centraal Bureau voor de Statistiek.

Meer informatie

• Movares heeft met behulp van de Verbindingswijzer de loop- en fietsafstanden naar 20 soorten voorzieningen geanalyseerd . Bekijk hoe jouw gemeente er voor staat op de website van Movaris.